Naam: Landgoed De Klokkenberg
Locatie: Breda
Aannemer: Aan de Stegge Roosendaal
Geïnterviewden: Bas Moens (directeur) en Rene Schepers (uitvoerder)
Tekst en fotografie met dank aan Content met content
Transformatieproject - Landgoed De Klokkenberg
Hoe zijn jullie bij dit bijzondere bouwproject betrokken geraakt?
‘Naar aanleiding van een prettige samenwerking eerder, vroeg ontwikkelaar Schonck, Schul & Compagnie of we wat zagen in het bouwproject Landgoed De Klokkenberg. Mijn eerste reactie was: ‘Daar gaan we niet aan beginnen’, zegt Bas Moens, directeur Aan De Stegge Roosendaal. De Klokkenberg is een transformatieproject en wij hebben vooral ervaring met nieuwbouw. Maar De Klokkenberg is, zeker in onze regio, een bekende naam. Ik kreeg een stapel tekeningen mee en besprak het met de mensen op kantoor. ‘Dat gaan we wel doen Bas’, zeiden een paar enthousiastelingen. Daar komt bij dat we in die tijd al steeds meer transformatieprojecten voorbij zagen komen. Bestaande bouw transformeren werd gestimuleerd door de overheid. Bovendien was het een mooi en groot project. ‘Hoe moeilijk kan het zijn?’, dachten we bij onszelf. Onbevangen zijn we toch in het transformatieproject Landgoed De Klokkenberg gestapt. Dat bleek een hele uitdaging.’
Achtergrond
Wat is de achtergrond van dit transformatieproject?
‘Ooit was De Klokkenberg een sanatorium voor tbc patiënten’, vertelt Bas. ‘Later werd het een kliniek waar de eerste openhartoperaties zijn uitgevoerd. En er volgden nog vele klinieken met medische functie. ‘Later is het leeg komen te staan’, vertelt Rene Schepers. ‘Sinds april 2010 heeft Landgoed De Klokkenberg de status van Rijksmonument.
De Klokkenberg is daarmee het grootste naoorlogse Rijksmonument dat getransformeerd wordt naar woningbouw. Bij de hoofdingang van het hoofdgebouw staat wie de architect, de constructeur en de bouwer waren destijds. Dat staat in natuursteen gegrafeerd. Koningin Juliana heeft De Klokkenberg in 1954 geopend. Heel mooi om te zien.’
Bas: ‘Ontwikkelaar Schonck, Schul & Compagnie bedacht samen met Rienks Architects en Van Boxsel Engineering de constructies. Je moet je voorstellen dat je dwars op de dragende lange gangen van een ziekenhuisgebouw de dragende woningscheidende wanden van huizen gaat maken. Dat betekent trapgaten zagen, muren metselen, palen boren door bestaande vloeren en funderingsbalken maken om uiteindelijk de woningen te realiseren.
De draagconstructie van het zuster- en economiegebouw moest een kwartslag draaien. Daar hebben we een hoeveelheid staal naar binnengebracht. Te bizar voor woorden. Rene: ‘Een hele uitdaging was dat. Er zitten daar nu enorme betonbalken in die door de nieuwe staalconstructie opgevangen worden. Dat was echt teamwerk.
Een andere uitdaging vormde de aanpassing van de fundering. Hiervoor moesten we eerst gaten in de bestaande vloeren boren om daarna de funderingspalen aan te brengen. Door vervolgens de funderingsbalk op de vloer te storten in plaats van onder de vloer hadden we een goed fundament om op door te bouwen. Dat heeft het nodige denkwerk gekost. Uiteindelijk hebben we toch een oplossing gevonden. Samen met de constructeur die goed meedacht met dit soort uitdagingen. In de veertig jaar dat ik nu meeloop was dit de eerste keer dat ik tegen zo’n uitdaging aanliep. Dat zijn hele spannende momenten in zo’n bouwproces. Ik ben wel een hele ervaring rijker geworden.'
Als je rondloopt op De Klokkenberg dan zie je dat je echt met iets unieks bezig bent.Bas Moens - directeur
De transformatie
Wat is de achtergrond van dit transformatieproject?
Bas: ‘Er zijn vijf bouwdelen. Het Zusterhuis. Het Economiegebouw. Dan heb je de Vrouwenvleugel, de Mannenvleugel en tussen die twee vleugels in zit het Hoofdgebouw. De twee spitse torens zijn kenmerkend voor het Hoofdgebouw. Rene is nu bezig met de transformatie van het Hoofdgebouw naar appartementen.
Alle andere bouwdelen zijn getransformeerd naar woningen. De transformatie gaat over 79 wooneenheden. Op het Landgoed gaat ook nog nieuwbouw worden gerealiseerd. Daarmee zijn we nu in fase 1. De nieuwbouw omvat nog eens 119 wooneenheden. Samen met de transformatie gaat het bouwproject dus over 198 wooneenheden.’
Wat maakt is dit transformatieproject zo bijzonder?
Rene: ‘De detaillering die behouden is gebleven maakt het bijzonder. Kenmerkend bijvoorbeeld zijn de ronde bogen. Die zie je echt overal terugkomen. Maar ook pilaren die behouden zijn. Er zijn woningen bij waar echt pilaren in staan. Of bijvoorbeeld een bestaande monumentale trap die we hebben behouden.
Het vroeg secuur sloopwerk en afwerking nadien. Daar zijn we best trots op. De geel gemetselde lambrisering door bepaalde gangzones is ook op verschillende plekken terug te zien. Er zijn badkamers waarbij je in de gang het gele metselwerk nog ziet zitten. Qua bouw maakt dat het wel heel bijzonder.
Materiaal en kleur
Het monument is in materiaal en kleur terug te zien in het nieuwe gebouw. ‘Een zichtbaar voorbeeld van wat nieuw is zijn de voordeuren’, vertelt Bas. ‘Deze zijn zwart. En waar vroeger de kozijnen zaten, hebben we nieuwe kozijnen geplaatst met dezelfde look en feel als de originele kozijnen.
Nieuwe kozijnen hebben een zwart stalen kader gekregen. Zo is te zien dat dit niet origineel is. Ook waar muren dichtgemetseld zijn of juist muren doorgebroken zie je het verschil in kleur. Zo is het zichtbaar dat het vroeger anders was.’
Positionering
‘Ook uniek is de positionering van het gebouw. Van TBC genas je vroeger niet met medicijnen en een infuus. Patiënten werden op plekken met veel zonlicht gelegd’, vertelt Bas. ‘De vleugels zijn dus ook maximaal op het zuiden georiënteerd.
In de architectuur zie je ook dat het dak omhoog loopt, waardoor er zoveel mogelijk licht naar binnen kwam in de oude ligzalen.’ Rene vult aan: ‘De ligzalen zijn nu de serres van de woningen. Serres met een vouwwand erin die je helemaal open kan zetten. Alsof je binnen in de tuin zit. Dat is wel uniek aan de bouwstijl.’
Bouwkeet
Bas: ‘Rene heeft de meest unieke bouwkeet van heel Nederland. In de kapel van Landgoed De Klokkenberg.’ Rene beaamt dit met een lach: ‘Dat bedenk je niet van te voren. Sinds 2018 is De Kapel mijn werkplek.’
Wat zijn kenmerken van het bouwproces?
Bas: ‘Een voorbeeld is de rol van Woningborg. Bij een transformatieproject is de rol van Woningborg substantieel groter en breder dan bij reguliere nieuwbouw. In dit specifieke geval toetst Woningborg Advies zwaarder dan bij een regulier nieuwbouw plan.’ Rene vult aan: ‘En om de vijf of zes weken komt iemand van Woningborg langs en bespreekt de aandachtspunten met ons. Woningborg houdt ons daarin wel scherp. Ook verzorgen ze de metingen op het gebied van geluid. Is een woning voldoende geluidsdicht? Dat is bij bestaande bouw wel een extra aandachtspunt. En dat ervaren we als prettig.
Matthijs Kuijk: Woningborg-inspecteur transformatieprojecten: "Wonen in een rijksmonument op eigen landgoed. Dat maakt dit transformatie plan zo bijzonder. Een uniek project waarin veel oorspronkelijke details bewaart blijven. Hierbij is de grote uitdaging om toch hedendaags woongenot te combineren met een monumentaal uiterlijk. Met het voldoen aan de kwalitatieve voorwaarden van de transformatie regeling is de ondernemer geslaagd hier een mooi resultaat op te leveren om trots op te zijn.
In planontwikkeling zijn de juiste uitgangspunten op papier gezet en met aandacht voor de bijzondere detaillering blijft de geschiedenis van het gebouw zichtbaar. Dit naar tevredenheid van de nieuwe bewoners, zoals te lezen in het bewoners interview met Sandra. Fijn om ook te horen dat de ondernemer de inbreng van Woningborg hierbij kan waarderen."
Terugblik
Het transformatieproces loopt op zijn einde. Hoe kijken jullie er nu op terug?
Bas: ‘In nieuwbouw werken we steeds meer met prefabriceren. Veel meer dingen komen bijna kant en klaar aan op de bouwplaats. Als je het dan hebt over het ambacht van bouwplaats medewerkers wordt nieuwbouw gekscherend gezegd bijna lopende band werk.
Bij transformatie komt het voor iedereen - van uitvoerder, projectleider tot werkvoorbereider en onze jongens op de bouwplaats en die van onze partners - echt aan op handwerk en improvisatie.
Dit kun je niet op kantoor tot drie cijfers achter de komma uitwerken. Je komt allerlei verrassingen tegen. Tegelijkertijd werk je aan een heel mooi gebouw. Als je daar rondloopt dan zie je gewoon: je bent echt met iets unieks bezig. Én, misschien hebben we het samen met de ontwikkelaar wel gered van de slopershamer.
Een complex waar niemand meer wat mee deed, leidt nu weer een nieuw leven. Dat is misschien wel het mooie van transformatie. Een gebouw dat zijn functie verloren heeft transformeren naar een mooi woongebied.’
Meer zien?
Landgoed De Klokkenberg is een mooi voorbeeld van een bijzonder Woningborg Transformatie project. Lees hier ook het interview met Sandra Platerink, bewoner van De Klokkenberg.
Weet jij ook een bijzonder Woningborg Bouwproject om in beeld te brengen, laat het ons dan weten via communicatie@woningborggroep.nl.